مرکز خودکفایی صنعت پتروشیمی در سال ۱۴۰۱ در شرکت ملی صنایع پتروشیمی به‌منظور سیاست‌گذاری و راهبری حمایت حداکثری از ساخت داخل و شرکت‌های دانش‌بنیان با هدف سامان‌دهی تجهیزات و قطعات موردنیاز صنعت از سوی سازندگان داخلی راه‌اندازی و تشکیل شد.
تکمیل زنجیره ارزش و جلوگیری از خام‌فروشی در اولویت شرکت ملی صنایع پتروشیمی در دولت سیزدهم قرار داشت. ازاین‌رو، توانایی مراکز تحقیقاتی، شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاه‌ها در زمینه بومی‌سازی بخش‌های مختلف صنعت پتروشیمی، از دانش فنی گرفته تا تجهیزات و راه‌اندازی، و بهره‌برداری با هدف تکمیل زنجیره ارزش، به این معنا که فرایند و مواد شیمیایی و دانش‌های فنی جدید باید در کشور سامان‌دهی می‌شد.
در این میان باید توجه کرد که کار در حوزه ساخت داخل و فناوری در شرکت ملی صنایع پتروشیمی نسبت به سه شرکت زیرمجموعه وزارت نفت سخت‌تر است؛ زیرا بیشتر پتروشیمی‌ها خصوصی هستند و شرکت ملی صنایع پتروشیمی مالک و سهام‌دار آن‌ها نیست و نمی‌توان شرکت‌ها را ملزم به خرید ساخت داخل کرد و اگر حاکمیت در این بین نباشد، شرکت‌ها ریسک داخلی‌سازی را نمی‌پذیرند.
بنابراین، ازآنجاکه مرکز خودکفایی صنعت پتروشیمی پاسخ‌گوی وسعت و گستردگی صنعت پتروشیمی نبود و به حمایت بخش حاکمیتی در پذیرش ریسک‌ها و افزایش انگیزه در استفاده از ساخت داخل در وزارت نفت نیاز بود، مدیریت پژوهش، فناوری و ساخت داخل شرکت ملی صنایع پتروشیمی در دی‌ماه ۱۴۰۲ مصوب و تشکیل شد.
راهکار؛ ایجاد ارزش‌افزوده
شرکت ملی صنایع پتروشیمی به‌منظور حمایت و استفاده حداکثری از ساخت داخل، راهکار ایجاد ارزش افزوده برای شرکت‌های پتروشیمی را در دستور کار قرار داد؛ زیرا سرمایه‌گذار تصمیم‌گیرنده است و اگر موضوعی برای شرکت‌ها ارزش افزوده داشته باشد، به‌طور حتم به‌سمت آن جذب می‌شوند. ضمن اینکه مشوق‌های بسیاری برای شرکت‌های پتروشیمی در صورت استفاده از ساخت داخل وجود دارد؛ مانند معافیت‌های مالیاتی یا هزینه‌کرد برخی مالیات‌ها برای ساخت بار اول.
به این منظور، متخصصان صنعت پتروشیمی در قالب کارگروه‌های مختلف و در عین حال نخبگان دانش‌بنیانی در قالب فهرست‌های بلند شرکت ملی صنایع پتروشیمی در این مدیریت ایجاد شده‌اند و شرکت‌های پتروشیمی برای رفع نیازها و دغدغه‌های خود می‌توانند چالش و نیازهای خود را به این مدیریت اعلام کنند تا با استفاده از تجارب تیم پیشکسوتان این صنعت و فناوری‌های به‌روز دانش‌بنیان‌ها، بهترین راهکار برای رفع نیازها ارائه شود.
امروز پس از گذشت کمتر از ۶ ماه از تشکیل مدیریت پژوهش، فناوری و ساخت داخل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، بالغ بر ۴ هزار نیاز، از قطعه گرفته تا تجهیز، در صنعت پتروشیمی شناسایی شده است که رفع این نیازها در سال ۱۴۰۳ پیگیری خواهد شد.
قبول ریسک استفاده از توان داخلی در صنعتی با فناوری‌های پیچیده
طی این مسیر به‌طور حتم چالش‌هایی را نیز به دنبال دارد. چالش مهم برای پتروشیمی‌ها قبول ریسک استفاده از توان داخلی و استانداردهای لازم است؛ زیرا آزمایشگاه‌های استاندارد پیشرفته در کشور وجود ندارد. صنعت پتروشیمی دارای فناوری‌های پیچیده‌ای است و استفاده از تجهیزات کم‌کیفیت و غیراستاندارد می‌تواند تولید در این مجتمع‌ها را با ریسک روبه‌رو کند. ازاین‌رو، این مدیریت به‌منظور افزایش اعتماد پتروشیمی‌ها به ساخت داخل به‌دنبال این است که با سازمان ملی استاندارد توافق‌هایی داشته باشد.
همچنین، سازندگان داخلی حرفه‌ای نیستند و به بلوغ کافی در حد شرکت‌های خارجی نرسیده‌اند؛ در تعهدها، قیمت، ثبات، اهمیت‌دادن به برند، ضعف‌های مدیریتی، ساخت داخل واقعی نه فروش محصول وارداتی در قالب ساخت داخل. البته بعضی سازندگان داخلی قوی هستند و تجربه سال‌ها فعالیت در این صنعت را دارند، اما شرکت‌های جوان و دانش‌بنیان، سرمایه و تجهیزات چندانی ندارند و این موضوع قبول ریسک برای شرکت‌های پتروشیمی را سخت‌تر می‌کند.
تمرکز بر کار تیمی برای حمایت از شرکت‌های جوان
شرکت ملی صنایع پتروشیمی به‌منظور حمایت از شرکت‌های کوچک، بر کار تیمی متمرکز شده است. به این صورت که به سازندگان بزرگ و توانمند در اخذ اجرای پروژه‌های پتروشیمی، به شرط استفاده از توانمندی شرکت‌های جوان در اجرای پروژه‌ها، کمک می‌کند. تجمیع شرکت‌های کوچک در شرکت‌های بزرگ‌تر و سرمایه‌دار، افزون بر تقسیم کار و ایجاد اشتغال برای شرکت‌های دانش‌بنیان، دستیابی به نتیجه را در صنعت پتروشیمی به‌دلیل بالابودن پیچیدگی‌های فنی تسهیل می‌کند و به این شکل، ضمانت شرکت‌های جوان با شرکت ملی صنایع پتروشیمی خواهد بود.
هر شرکتی که در سال‌های گذشته به همکاری با صنعت پتروشیمی تمایل داشت، از سوی کارشناسان مدیریت طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی براساس شاخص‌های متفاوت و مختلفی ازجمله امکانات زیرساخت، پروژه‌های انجام‌شده، دانش‌فنی اخذشده، نیروهای متخصص، شریک‌های ایرانی یا خارجی ارزیابی می‌شد و در صورت تأیید، در فهرست بلند منابع (AVL) قرار می‌گرفت. هم‌اکنون حدود ۳ هزار شرکت در وندورلیست صنعت پتروشیمی وجود دارند.
اما شرکت ملی صنایع پتروشیمی در دولت سیزدهم، درختواره نیازهای صنعت پتروشیمی را در ۹ طبقه برای هم‌افزایی عرضه و تقاضا و استفاده حداکثری از ساخت داخل استخراج و دسته‌بندی کرده است تا نیازهای صنعت پتروشیمی و توانمندی‌های شرکت‌های داخلی برای نخستین بار از سوی مدیریت پژوهش، فناوری و ساخت داخل شرکت ملی صنایع پتروشیمی در قالب «طرح جامع هوشمند تکمیل زنجیره ارزش از فرایند تا تجهیزات صنعت پتروشیمی با مشارکت مردم» سامان‌دهی شود.
اجرای این سامانه، چالش‌هایی مانند شناسایی، ارزیابی، برقراری عدالت بین شرکت‌های داخلی و دانش‌بنیان و هر چالشی را که در این مسیر وجود داشته باشد برطرف خواهد کرد و اطلاعات کامل و به‌روز از توانایی شرکت‌های داخلی را در سطح‌های مختلف به شرکت‌های پتروشیمی معرفی می‌کند.
همچنین، ازآنجاکه موضوع پژوهش باید از مسائل و چالش‌های صنعت پتروشیمی استخراج شود و نیازمندی‌ها و چالش‌های صنعت پتروشیمی با استفاده از دانش استادان دانشگاه‌ها از داخل صنعت شناسایی و براساس آن‌ها پژوهش انجام شود، بنابراین براساس این سامانه، روی موضوعات پژوهش انجام شده و سپس فناوری موردنیاز شناسایی و پیاده‌سازی می‌شود.
ضرورت همه‌جانبه‌نگری برای کسب موفقیت
ازاین‌رو، با توجه به اینکه نگاه سیستمی و جامع به مسائل راهگشای مشکلات است و سبب موفقیت می‌شود، درنتیجه هوش مصنوعی نیز با دارابودن این نگاه همه‌جانبه‌نگری کمک شایانی به دستیابی اهداف توسعه‌ای خواهد کرد.
این سامانه با تمرکز بر ایجاد ارزش‌افزوده و ارائه خدمات برای جذب شرکت‌ها در سه بخش اجرا شده است: اعلام نیازهای تخصصی شرکت‌های پتروشیمی، ارائه جزئیات توانمندی‌های شرکت‌های سازنده داخلی و علاقه فعالیت کارشناسان صنعت پتروشیمی در این حوزه به‌عنوان کارشناسان ارزیاب در این سامانه ثبت می‌شوند.
سازندگان با شاخص‌های خاص در سطح‌های مختلف به‌صورت آنلاین در این سامانه ارزیابی می‌شوند. همچنین شرکت‌های داخلی می‌توانند شرکت‌های همکار خارجی خود را نیز در این سامانه معرفی کنند که این موضوع از شاخص‌های ارزیابی برای سنجش سطح شرکت‌های داخلی است.
برای اطمینان مجتمع‌های پتروشیمی به‌منظور استفاده از محصولات داخلی، سازندگان باید برای برخی محصولات های‌تک که استاندارد آن‌ها مهم است، مجوزهای استانداردی را از کشورهای پیشرفته دنیا یا سازمان ملی استاندارد دریافت کنند که این موضوع نیز در سطح‌بندی شرکت‌ها تأثیرگذار است.
«سامانه طرح جامع هوشمند تکمیل زنجیره ارزش از فرایند تا تجهیزات صنعت پتروشیمی با مشارکت مردم» با عنوان «پتروآفرین» با هدف هم‌افزایی عرضه و تقاضا در صنعت پتروشیمی و استفاده حداکثری از توانمندی‌های داخلی به همت شرکت ملی صنایع پتروشیمی در نخستین روز از بیست‌وهشتمین نمایشگاه نفت (چهارشنبه، ۱۹ اردیبهشت) رونمایی شد. از این پس همه فعالیت‌های مدیریت پژوهش، فناوری و ساخت داخل شرکت ملی صنایع پتروشیمی در این سامانه به‌صورت هوشمند انجام می‌شود.