صنعــت پتروشــیمی دارای بزرگتریــن زنجیره هــای ارزش تولیــد در بیــن صنایــع مختلــف جهــان اســت. محصــولات ایـن صنعـت بـه عنـوان مـواد اولیـه صنایـع تکمیلـی همچـون صنایـع خـودرو، نسـاجی، لـوازم خانگـی، بسـته بندی، رنــگ و رزیــن، چســبها، حلالها، شــوینده ها، محصــولات آرایشــی- بهداشــتی و ... محســوب می شــوند. از ایــن جهــت صنعــت پتروشــیمی را پیشــران صنایــع دیگــر می داننــد. صنعــت بســته بندی، باالتریــن ســهم (28 درصــد) را در بهره گیــری از تولیــدات پتروشــیمی دارد. صنایــع الکترونیــک بــا 19 درصــد، ساختمان ســازی 14 درصــد و اتومبیل ســازی بــا 12 درصــد در رده هــای بعــدی از ایــن منظــر قــرار دارنــد.
تکمیـل زنجیره هـای ارزش ایـن صنعـت و توسـعه صنایـع پایین دسـت، ایجـاد ارزش افـزوده بالاتر بیشتـر را فراهـم مـی آورد و همچنیـن تـاب آوری اقتصـاد را در برابـر تهدیدهـای خارجـی افزایـش می دهـد. محصـوالت نهایـی بـر خـلاف نفـت و گاز قابلیـت رصـد کمتـری داشـته و بـه طـور قطـع توسـعه زنجیره هـای صنعـت پتروشـیمی و صــادرات صنایــع پایین دســتی بــرای کاهــش تاثیرپذیــری اقتصــاد کشــور از شــوکهای مختلــف نظیــر تحریمهــا، ضرورتـی انکارناپذیـر می باشـد.
صنعـت پتروشـیمی کشـور در مجمـوع در سـالیان گذشـته توانسـته رشـد کمـی قابـل توجهـی را تجربـه کنـد، در نتیجــه بــه لحــاظ حجــم تولیــد، جایــگاه قابــل قبولــی در دنیــا بــرای صنعــت پتروشــیمی ایــران به دســت آمــده ولــی توسـعه آن بـا نقایـص سـاختاری عدیـدهای نیـز مواجـه بـوده اسـت. لـذا بـه لحـاظ ارزش صادراتـی محصـولات، جایگاه مناسـبی عایـد ایـن صنعـت نشـده اسـت. قیمـت هـر تـن محصـول صادراتـی محصـولات پتروشـیمی ایـران حـدود یـک دهـم ایـن مقـدار در کشـور آلمـان و یـک سـوم آن در مقایسـه بـا کـره جنوبـی اسـت. نکتـه قابـل توجـه، عـدم دسترسـی ایـن کشـورها بـه منابـع نفـت و گاز و رتبـه اول ایـران در دسترسـی بـه مجمـوع ذخایـر نفـت و گاز دنیـا اسـت.
چالــش کلیــدی ایــن صنعــت، چگونگــی تبدیــل مزیــت نســبی کشــور در محصــولات پایــه و بالادست بــه مزیــت رقابتـی و تولیـد صادراتـی در محصـوالت پاییندسـت (تکمیلـی) بـوده اسـت. بـه عبـارت دیگـر علیرغـم مزیـت نسـبی ایــران در دسترســی بــه منابــع خــورا ک مــورد اســتفاده در صنعــت پتروشــیمی، زنجیره هــای آن بــه طــور ناقــص در کشـور شـکل گرفتـه و عـدم تـوازن شـدید در آنهـا دیـده میشـود. در نتیجـه صنایـع تکمیلـی آن بـا چالشهـای جـدی در تامیـن مـواد اولیـه مـورد نیـاز خـود مواجـه هسـتند. ایـن در حالیسـت کـه بیشـتر محصـولات تولیـدی در صنعـت پتروشــیمی ایــران بــه عنــوان محصــولات بــا ارزش افــزوده پاییــن و غیــر قابــل اســتفاده بــرای صنایــع تکمیلــی بــه کشـورهای دیگـر صـادر و پـس از تبدیـل شـدن بـه محصـوالت نهایـی، مجـددا و بـا قیمتهـای بالاتر بـه کشـور وارد شـده و مـورد مصـرف قـرار می گیرنـد. بنابرایـن هـدف گـزارش حاضـر ، بررسـی و آسیب شناسـی زنجیـره ارزش صنعـت پتروشـیمی در ایـران و ارائـه راهکارهایـی در خصـوص بهبـود آن و توسـعه صنایـع پایین دسـتی آن بـوده اسـت.
مشروح این گزارش را می توانید از لینک زیر دانلود کنید :
تهیه و تنظیم در موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی . تهیه و تدوین : حامد عادلی نیک . ناظر علمی : دکتر علی سلیم